• İçindekiler
• Nedir
• Belirtiler
• Teşhis
• Tedavi

Nedir

Geçici iskemik atak (GİA) inme gibidir, benzer belirtileri üretir ama genelde sadece birkaç dakika sürer ve kalıcı bir hasara neden olmaz. Genelde küçük inme adı verilen geçici iskemik atak bir uyarı olabilir. Geçici iskemik atak geçiren 3 kişiden yaklaşık 1’i inme geçirir, bunların yaklaşık yarısı da geçici istemşk ataktan sonraki bir yıl içinde meydana gelir.
Geçici iskemik atak hem bir uyarı hem de fırsat hizmeti görebilir, yaklaşan bir inme uyarısı ve onu önlemek için atılacak adımlara yönelik bir fırsat.

Sebepler

Geçici iskemik atak, en yaygın inme türü olan iskemik inmeyle aynı kökenlere sahiptir. İskemik bir inmede, bir kan pıhtısı kan dolaşımının beyninize olan kısmını tıkar. Geçici iskemik atakta, inmenin aksine, tıkanma kısadır ve kalıcı bir hasar yoktur.
GIA’nın altta yatan sebebi genelde, beyninize oksijen ve besin taşıyan bir atardamarda veya onun dallarından birinde kolesterol içeren, plak adı verilen yağlı çökeltilerdir. Plaklar bir atardamardan kan akışını azaltabilir veya pıhtı oluşumuna yol açabilir. Başka bir sebep, vücudunuzun başka bir kısmından, en yaygın olarak kalbinizden hareket eden bir kan pıhtısıdır.

Belirtiler

Geçici iskemik atak genelde birkaç dakika sürer. Çoğu işaret ve belirti bir saat içinde yok olur. Geçici iskemik atak belirtileri inmede erken bulunanlara benzer ve şunlar olabilir:

• Yüzünüzde, kolunuzda veya bacağınızda, genelde vücudun tek tarafında ani kuvvetsizlik, hissizlik veya felç
• Anlaşılmaz veya bozuk konuşma ya da başkalarını anlamakta zorluk
• Bir veya iki gözde ani körlük veya çift görme
• Baş dönmesi, denge veya koordinasyon kaybı

Birden fazla GIA geçirmiş olabilirsiniz, tekrarlayan işaretler ve belirtiler dahil olan beyin bölgenize göre benzer veya farklı olabilir. İşaret ve belirtileriniz 24 saatten daha uzun sürerse veya kalıcı beyin hasarına yol açarsa bu bir inme sayılır.

Doktorla ne zaman görüşmeli
Geçici iskemik atak geçirdiğinizden şüpheleniyorsanız acil yardım isteyin. Potansiyel olarak tedavi edilebilir durumların hemen değerlendirilmesi ve tanımlanması inmeyi önlemenize yardımcı olabilir.

Risk Faktörleri

Geçici iskemik atak ve inmenin bazı risk faktörleri değiştirilemez. Başka risk faktörlerini kontrol edebilirsiniz.

Değiştiremeyeceğiniz risk faktörleri
Geçici iskemik atak ve inmenin aşağıdaki risk faktörlerini değiştiremezsiniz. Ama risk altında olduğunuzu bilmek başka riskleri azaltmak için yaşam tarzınızı değiştirme cesareti verebilir.

• Aile geçmişiniz. Aile fertlerinizden biri geçici iskemik atak veya felç geçirdiyse daha büyük risk altında olabilirsiniz.
• Yaşınız. Riskiniz yaşlandıkça, özellikle 55 yaşından sonra artar.
• Cinsiyet. Erkeklerin GİA ve inme geçirme olasılığı biraz daha fazladır ama inmeden kaynaklanan ölümlerin yarısından fazlası kadınlarda meydana gelir.
• Orak hücre hastalığı. İnme, orak hücre anemisi de denilen bu kalıtsal hastalığın yaygın bir komplikasyonudur. Orak şekilli kan hücreleri daha az oksijen taşır ve de atardamar duvarlarına yapışmaya eğilimlidir.

Kontrol edebileceğiniz risk faktörleri
Şu risk faktörlerini kontrol veya tedavi edebilirsiniz:

• Yüksek kan basıncı. İnme riski kan basıncı değerlerinizi 115/75 mm Hg’den yukarı çıkarır. Doktorunuz size yaşınıza, şeker hastalığınız ya da başka bir faktör olup olmadığına bağlı hedef kan basıncına karar vermenize yardım edecek.
• Kardiyovasküler hastalık. Buna kalp yetmezliği, kalp kusuru, kalp enfeksiyonu veya anormal kalp ritmini içerir.
• Karotid artes hastalığı. Boynunuzda beyninize giden kan damarları tıkanır.
• Periferal arter hastalığı. Kollarınıza ve bacaklarınıza kan taşıyan kan damarları tıkanır.
• Sigara içmek. Sigara içmek kan pıhtısı riskiniz artırır, kan basıncınızı yükseltir ve damarlarınızda kolesterol içeren çökeltilerin gelişimine katkıda bulunur (ateroskleroz).
• Fiziksel etkinlik. Çoğu gün 30 dakikalık ortalama yoğunlukta egzersiz riskinizi azaltmayı sağlar.
• Şeker hastalığı. Şeker hastalığı, yağlı çökeltilerin birikmesine bağlı olarak atardamarları daraltarak aterosklerozun şiddetini ve gelişme hızını artırır.
• Kötü beslenme. Özellikle aşırı yağ ve tuz tüketmek GİA ve inme riskinizi artırır.
• Yüksek kolesterol. Daha az kolesterol ve yağ, özellikle doymuş yağ ve trans yağlar tüketmek atardamarlarınızdaki plakları azaltabilir. Kontrolünüzü beslenme tek beslenme değişiklikleriyle kontrol edemezseniz doktorunuz statin veya başka bir tür kolesterol düşürücü ilaç reçete edebilir.
• Yüksek homosistein düzeyleri. Bu aminoasidin kanınızda yüksek düzeyleri atardamarlarınızın kalınlaşıp skarlaşmasına yol açabilir, bu da onları pıhtıya daha yatkın hale getirir.
• Aşırı kilo. 25’ten yüksek vücut kütle endeksi ve kadınlarda 115 cm, erkeklerde 120 cm’den geniş bel çevresi riski artırır.
• Aşırı içki içmek. Alkol içiyorsanız kendinizi erkekseniz günde iki içkiden, kadınsanız bir içkiden fazla içmeyecek şekilde kısıtlayın.
• Yaşa dışı uyuşturucuların kullanılması. Kokain ve başka uyuşturuculardan kaçının.
• Doğum kontrol haplarının kullanılması. Hormon terapisi kullanıyorsanız hormonların GİA ve inme riskinizi nasıl etkileyebileceği hakkında konuşun.

Teşhis

Geçici iskemik atak kısa süreli olduğu için doktorunuz GİA’yı genel fiziksel ve nörolojik muayene sırasındaki bir şeyden çok olayın tıbbi geçmişine bağlı olarak teşhis edebilir. GİA’nızın nedenini belirlemeye yardımcı olmak ve inme riskinizi değerlendirmek için doktorunuz aşağıdakilere dayanabilir:

• Fiziksel muayene ve testler. Doktorunuz inme risk faktörlerini, örneğin kan basıncı, yüksek kolesterol düzeyleri, şeker hastalığı ve aminoasit homosisteinin yüksek düzeylerini kontrol edebilir. Doktorunuz, atardamarlarınızda aterosklerozu işaret edebilecek vınlama sesini (bruit) dinlemek için stetoskop da kullanabilir. Doktorunuz, göz muayenesi sırasında ofalmoskop kullanarak gözünüzün arkasında, retinanızın kılcal damarlarında kolesterol parçaları da bulabilir (emboli).
• Karotid ultrasonografi. Değnek benzeri bir cihaz (transdüser) boynunuza yüksek frekanslı ses dalgaları gönderir. Ses dalgaları dokunuzdan ve sırtınızdan geçtikten sonra doktorunuz ekrandaki görüntüleri inceleyip karotid atardamarlarında daralma veya pıhtılaşma arar.
• Bilgisayarlı tomografi (BT) taraması. Başınızın BT taraması, beyninizde karma, 3 boyutlu bir bakış oluşturmak için X ışınlarını kullanır.
• Bilgisayarlı tomografi anjiyografi (CTA) taraması. Başın taranması, boynunuzdaki ve beyninizdeki atardamarların noninvasif şekilde değerlendirmek için de kullanılabilir. CTA taraması, başın Standard BT taramasına benzer şekilde X ışınlarını kullanır ama bir kan damarına kontrast madde enjekte edilmesini de içerebilir.
• Manyetik rezonans görüntüleme (MRI). Güçlü bir manyetik alan kullanan bu süreç beyninizin karma, 3 boyutlu bir görüntüsünü oluşturabilir.
• Manyetik rezonans anjiyografi (MRA). Bu, boynunuzdaki ve beyninizdeki atardamarları inceleme yöntemidir. MRI’ye benzer şekilde güçlü bir manyetik alan kullanır.
• Ekokardiyografi. Doktorunuz, transtorasik ekokardiyogram (TTE) veya transözofageal ekokardiyogram (TEE) kullanmayı seçebilir. TTE, göğsünüzün üstünde transdüser adı verilen bir aracı hareket ettirmeyi gerektirir. Transdüser, kalbinizin değişik kısımlarında yankılanarak bir ultrason görüntüsü yaratan ses dalgaları yayar. TEE sırasında, transdüser buluanan esnek bir prob, ağzınızın arkasından midenizle birleşen bir tüp olan yemek borunuza yerleştirilir. Yemek borunuz doğrudan kalbin arkasında olduğu için, daha net, daha ayrıntılı görüntüler yaratılabilir. Bu, kan pıhtıları gibi, geleneksel ekokardiyografi muayenesinde açıkça görülemeyen bazı şeyleri daha iyi görmeyi sağlar.
• Arteriyografi. Bu işlem, röntgen görüntülemesinde beyninizde normalde görülmeyen atardamarların bir görüntüsünü verir. Bir radyolog, genelde kasığınızdaki küçük bir kesiden ince, esnek bir tüp (kateter) yerleştirir. Kateter, ana atardamarlarınızdan karotid veya vertebral atardamarların içine hareket ettirilir. Sonra radyolog kateterden bir boya enjekte edip beyninizdeki atardamarların röntgen görüntülerini verir.
• Kan testleri. Doktorunuz bazı alanlardaki anormallikleri kontrol etmek için kan şeker düzeyi, serum kolesterol ve homosistein sayımı gibi altta yatan bir sorunu gösterebilecek bir kan görüntülemesi isteyebilir. 

Tedavi

Doktorunuz geçici iskemik atağınızın sebebini tespit eder etmez, tedavinin amacı anormalliği düzeltip inmeyi önlemektir. GİA’nızın sebebine bağlı olarak, doktorunuz kanın pıhtılaşma eğilimini azaltacak ilaçlar reçete edebilir, ameliyat veya balon işlemi (anjiyoplasti) önerebilir.

İlaçlar

Doktorlar, geçici iskemik ataktan sonra bir inme ihtimalini azaltmak için birçok ilaç kullanırlar. Seçilen ilaç GİA’nın yeri, sebebi, şiddeti ve türüne bağlıdır. Sık sık yazılan iki ilaç türü şunlardır:

• Antiplatelet ilaçlar. Bu ilaçlar, dolaşım yapan kan hücresi türlerinden biri olan plateletlerinizin birbirine yapışma olasılığını düşürür. Kan damarları hasar gördüğünde yapışan plateletler pıhtılar oluşturmaya başlar. Bu, kan plazmasında proteinlerin pıhtılaşmasıyla tamamlanan bir süreçtir. En sık kullanılan antiplatelet ilaç aspirindir. Aspirin en ucuz ve en az potansiyel yan etkiye sahip tedavidir. Aspirine bir alternatif, antiplatelet ilacı klopidogrel’dir. Doktorunuz, kan pıhtılaşmasını azaltmak için düşük dozlu aspirin ve antiplatelet ilacı dipiridamolun bir karışımını reçete edebilir. Dipirimadolun çalışma şekli asprinden biraz farklıdır.
• Antikoagulanlar. Bu ilaçlar heparin ve varfarin içerir. Bunlar platelet işlevi yerine pıhtılanma sistemi proteinlerini etkiler. Herparin kısa dönemde, varfarin uzun dönemde kullanılır. Bu ilaçlar dikkatli görüntüleme gerektirir. Eğer atrial çırpınım varsa doktorunuz başka bir tür antikoagulan olan dabigatran reçete edebilir.

Ameliyat

Hafif veya şiddetli daralmış boyun (karotid) atardamarınız varsa doktorunuz karotid endarterektomi önerebilir. Bu önleyici ameliyat, başka bir GİA veya inme meydana gelmeden önce, karotid atardamarlarını yağlı çökeltilerden (aterosklerotik plaklardan) korur. Atardamarı açmak için bir kesi açılır, plaklar temizlenir ve atardamar kapatılır.

Anjiyoplasti

Seçilmiş vakalarda, anjiyoplasti adı verilen bir işlem veya stent takma bir seçenektir. Bu işlem balon benzeri bir cihazın, tıkalı bir atardamarı açmak ve atardamarı açık tutmak üzere içine küçük bir tel tüp (stent) yerleştirmek için kullanılmasını kapsar.

Önleme

Risk faktörlerinizi bilmek ve sağlıklı yaşamak, GİA’yı önlemek için yapabileceğiniz en iyi şeylerdir. Sağlıklı bir yaşam tarzına düzenli tıbbi çekaplar dahildir. Ayrıca:

• Sigara içmek. Sigarayı bırakmak GİA veya inme riskinizi azaltır.
• Kolesterol ve yağı kısıtlayın. Beslenmenizde kolesterol ve yağı, özellikle de doymuş yağı kısıtlamak atardamarlarınızda plak oluşumunu azaltabilir.
• Bol bol sebze ve meyve tüketin. Bu yiyecekler, GİA veya inmeye karşı koruyabilen potasyum, folik asit ve antioksidan gibi besin maddeleri içerir.
• Tuzu kısıtlayın. Yüksek kan basıncınız varsa tuzlu yiyeceklerden kaçınmak ve yemeğinize tuz katmamak yüksek kan basıncınızı düşürebilir. Tuzdan kaçınmak yüksek tansiyonu önlemeyebilir ama aşırı tuz, sodyuma duyarlı olan kişilerde kan basıncını artırır.
• Düzenli egzersiz yapın. Yüksek kan basıncınız varsa düzenli egzersiz, ilaç kullanmadan kan basıncınızı düşürmenin yollarından biridir.
• Alkol alımını kısıtlayın. Alkol içecekseniz aşırıya kaçmayın. Önerilen sınır, kadınlar için günde bir, erkekler için günde iki kadehtir.
• Sağlıklı bir kilo koruyun. Aşırı kilolu olmak yüksek kan basıncı, kalp damar hastalıkları ve şeker hastalıkları gibi başka risk faktörlerine katkıda bulunur. Beslenme ve egzersizle kilo vermek kan basıncınızı düşürebilir ve kolesterol düzeylerinizi iyileştirebilir.
• Yasadışı uyuşturucular kullanmayın. Kokain gibi uyuşturucular yüksek GİA veya inme riskiyle ilişkilendirilir.